Tereny te zamieszkiwały w przeszłości plemiona pruskie Pomezanów, Pogezanów, Warmów, Jacwingów i Sambów. Nawiedzane były przez Jacwingów ze Skandynawii. W IX wieku anglosaski podróżnik Wofstan wspomina o osadzie Truso. Badania archeologiczne z 1982 roku lokalizują tą osadę w miejscu obecnego Janowa Pomorskiego nad jeziorem Drużno.

   Pierwsze wzmianki historyczne o Elblągu pochodzą z I połowi XIII wieku po podboju przez Krzyżaków w 1233 roku pobliskiego Kwidzyna. Krzyżacy z Malborka w 1237 roku zorganizowali wyprawę Wisłą do ujścia w celu założenia warowni i portu. Twierdzę zlokalizowano na wysepce u ujścia rzeki do Zalewu Wiślanego. Elbląg postał na prawym brzegu rzeki. W 1238 roku zakon dominikański otrzymał teren pod budowę klasztoru. W latach 1240-42 Krzyżacy wznosili zamek murowany w południowej części miasta.

   Przywilej lokacyjny na prawie lubeckim Elbląg uzyskał w 1246 roku. Miasto zajmowało teren 300 na 500 metrów i prócz nabrzeża portowego i wąskiego rynku składało się z 5 poprzecznych do portu ulic. Głównym zajęciem mieszkańców był handel i produkcja z bursztynu i kości. Jednak okres ten charakteryzuje się intensywnymi walkami przybyłych Krzyżaków z rdzenną ludnością. Dlatego ukończenie budowy murowanego zamku oraz ulokowanie krajowego mistrza Zakonu datowane jest na 1251 rok.

   Urzędował on w Elblągu do 1309 roku, kiedy to wielki mistrz Zakonu przybył z Wenecji do Malborka i tam zorganizował swą siedzibę. Elbląg został siedzibą komtura i wielkiego szpitalnika. Pierwszymi budowlami sakralnymi były kościoły św. Mikołaja, Najświętszej Marii Panny (dominikański) i św. Ducha (szpitalny zlokalizowany przy zamku) Pozostałe budowle w granicach murów obronnych (poza ratuszem) były drewniane. Dlatego wielki pożar w 1288 roku strawił zabudowę niemal doszczętnie. Poza wymienionymi obiektami murowanymi w granicach murów ocalały jedynie kościoły na podzamczu: św. Jakuba i istniejący do dziś św. Jerzego.

   W wyniku wojny z miejscowymi plemionami w latach 1308-1309 Zakon Krzyżacki zajął całe Pomorze Gdańskie. Tereny te nazywano Prusami.

   Po wielkim pożarze Elbląg w latach 1315-1340 i 1370-1395 intensywnie budowano. Powstało miasto o zupełnie innej zabudowie. W większości murowanej. W 1288 roku rozpoczęto budowę murów obronnych zakończonych w XIV wieku. W 1364 roku wybudowano dźwig portowy. W latach 1295-1310 na przeciwległej wyspie - zwanej Wyspą Spichrzów zbudowano osiem spichrzów. W dzielnicy Łasztownia - na północ od miasta - budowano statki.

   W 1347 roku (poza murami Starego Miasta w kierunku południowo-wschodnim) powstała osada otrzymała przywilej lokacyjny na prawie lubeckim nazwana Nowe Miasto. Zamieszkiwali tam w większości rdzenni mieszkańcy tych ziem. Dzięki przynależności do Hanzy szybko rozwijało się dzięki handlowi. Stało się groźnym konkurentem dla Gdańska. Było jednym z najaktywniejszych miast Związku Pruskiego - organizacji szlachty i mieszczan sprzeciwiających się bezprawiu i zachłanności Zakonu Krzyżackiego. Sfałszowana przez krzyżaków bulla papieska i wyrok cesarski skazujące 300 członków Związku Pruskiego na śmierć lub banicję - spowodowało powstanie antykrzyżackie, które wybuchło 4 lutego 1454 roku.

   Jednocześnie przybyła do Krakowa delegacja Związku Pruskiego uzyskała zgodę króla polskiego Kazimierz IV Jagiellończyka na zbrojną pomoc ze strony Polski. 22 lutego 1454 roku król wypowiedział wojnę Zakonowi. 6 marca 1454 roku ogłosił inkorporację Prus do korony. Jeszcze przed tym faktem szlachta polska opanowała większość miast polskich (w tym Elbląg). W rękach Krzyżaków pozostały tylko: Malbork, Sztum i Chojnice.

   Dało to początek wojnie trzynastoletniej (1454 - 1466). Elbląg i Gdańsk zorganizowały na własny koszt flotę kaperską, która skutecznie blokowała dostawy drogą morską dla Krzyżaków. Mieszkańcy Elbląga w 1454 roku zdobyli i zburzyli zamek krzyżacki. W dniu 19 października 1466 roku w Toruniu zawarty został pokój pomiędzy Polska i Litwą a Krzyżakami kończący wojnę trzynastoletnią. Na mocy porozumienia Elbląg przyznano Polsce. Znalazł się w tzw. Prusach Królewskich. Elbląg dynamicznie rozwijał się do końca XIV wieku. Gdańsk zdominował handel morski. Niekorzystnie na rozwój Elbląga wpłynął fakt zamulenia dopływu od strony morza. Dopiero w 1495 roku przekopano kanał zwany Jagiellońskim - łączący Elbląg z Wisła.

   Elbląg od 1466 do 1772 roku pozostawał pod panowaniem królów polskich. W 1478 roku Stare Miasto i Nowe Miasto połączyły się. W XVI wieku powstała nowoczesna na tamte czasy stocznia. W 1577 roku król Stefan Batory- za poparcie udzielone w wojnie przeciwko Gdańskowi nadał dla Elbląga znaczące przywileje. Powstała angielska kompania wschodnia (Eastland Company). Okres XVI i XVII wieku - to okres bujnego rozkwitu miasta i dużego zainteresowania Anglików rynkami wschodnimi. W 1570 roku podjęto próbę budowy pierwszego w pełni wojennego okrętu o nazwie "Smok". Śmierć króla spowodowała zaniechanie budowy. W tym czasie wybudowano wiele pięknych kamienic w rejonie ulic Starego Rynku, Masztowej, Linki. W 1651 roku powstał dom "Pod Wielbłądami". Aktywność Eastland Company spowodowała znaczne ożywienie w porcie. Rocznie wpływało kilkadziesiąt statków różnych bander. Rozpoczęto nawet wytwarzanie zegarów. Wraz z napływem ludności rozwinął się nowy ruch religijny - luteranizm.

   Przybyły z Holandii Wilhelm van der Voldergrandt w roku 1535 otworzył gimnazjum. Gimnazjum było ośrodkiem krzewienia oświaty i popularyzacji luteranizmu.

   Przełomem w dziejach miasta była agresja króla szwedzkiego Gustawa II Adolfa na Polskę. W dniu 14 lipca 1626 roku Elbląg został poddany Szwedom. Władzę administracyjną powierzono w 1631 roku gubernatorowi Prus Królewskich kanclerzowi o nazwisku Axel Oxesntiern. Okupacja szwedzka negatywnie wpłynęła na miasto. Mimo pozwolenia króla szwedzkiego na bicie od 1627 roku własnej monety miasto nie rozwijało się. Ludność zmuszono do finansowania budowy wałów obronnych i fos oraz wysokich kontrybucji. Szwedzkie działania wojenne zakończone 6-letnim pokojem zawartym w 1929 roku Altmarku (Starym Targu) pozostawiały w szwedzkich rękach Elbląg i inne porty bałtyckie. Szwedzi okupowali tereny do zawarcia rozejmu w 1635 roku w Sztumskiej Wsi.

   W 1665 roku kolejny król szwedzki Karol X Gustaw napadł na Polskę. Również i tym razem władze Elbląga w dniu 22 grudnia 1665 roku pod[pisała akt kapitulacji i poddała miasto. Okupacja trwała do 23 maja 1660 roku zakończona pokojem oliwskim. Tym razem Szwedzi dokonali znacznie większych zniszczeń w Elblągu i pobliskich miejscowościach. Nałożyły się na to liczne zarazy dziesiątkujące ludność. Do początku XVIII w. w Elblągu i okolicy zmarło około 10 tysięcy mieszkańców miasta i okolic.

   Elbląg z uwagi na swoje położenie znalazł się w zasięgu konfliktów Prus, Rosji, Szwecji i Polski. Od 1640 roku księciem Prus Książęcych został Fryderyk Wilhelm Hohenzollern, który dużo uwagi poświeci dla pobliskiego Królewca. Jego syn Fryderyk I Hohenzollern w 170 roku koronował się w Królewcu na króla Prus. W wyniku I rozbioru Polski podpisanego w 1772 roku między innymi przez króla Prus Fryderyka II Hohenzollerna Elbląg przypadł Prusom. W dniu 12 września 1772 roku wojska pruskie po krótkim oblężeniu weszły do poddanego bez walki Elbląga.

   Okres ten mimo zmiany podległości Prusom rozpoczął się dla Elbląga korzystnie. Gdańsk pozostający miastem polskim pobierał wysokie opłaty żeglugowe.

   Administracja pruska pobierała opłaty znacznie niższe - przez to doprowadziły do ogromnego zwiększenia ruchu żeglugowego przez Elbląg. Pogłębiono i unowocześniono tor wodny przez Nogat. Zaczęli osiedlać się przybysze z innych państw. W 1837 roku W Elblągu uruchomił warsztat mechaniczny obywatel o nazwisku Schichau. Z czasem wyspecjalizował się w wytwarzaniu wszelkiego rodzaju maszyn. W 1854 roku wykupił od Mitzlaffa stocznię. Zmienił profil na wytwarzanie jako jedyny na tym terenie jednostek o konstrukcji stalowej. Kolejnym krokiem w rozwoju Elbląga było oddanie do użytku w 1852 roku połączenia kolejowego. Schichau rozpoczął produkcję lokomotyw kolejowych. Wybudowany w latach 1850 - 1872 kanał żeglowny dla jednostek pływających o wyporności 50 ton łączący Elbląg z Ostródą usprawnił spław drewna i innych towarów. Jest unikalnym w skali europejskiej efektem myśli technicznej holenderskiego projektanta inż. A Steenke i miejscowych wykonawców. Kanał zasadniczy ma 62,5 km długości (z odgałęziami 159 km). Wybudowano 4 śluzy i 5 pochylni ze specjalnie skonstruowanymi wózkami do przewozu jednostek pływających.

   Rozkwit miasta trwał do światowego kryzysu ekonomicznego w 1918 roku. Kolejny etap rozkwitu Elbląga związany jest z dojściem Hitlera do władzy. Okres lat trzydziestych naszego wieku - to bujny rozwój miasta w większości oparty o zakłady Schichaua. W mieście powstaje lotnisko wojskowe, lokowane są garnizony wojskowe. Organizowane są liczne szkoły i wyższe uczelnie. Powstaje browar, mleczarnia i fabryka cygar. Otwarte zostają konsulaty: szwedzki i szwajcarski. Komunikacja miejska opierała się o linie tramwajowe.

   W czasie wojny w Elblągu okresowo przebywało do 100 tysięcy osób. Niemcy w końcu wojny zaplanowali obronę miasta. Od pierwszego natarcia rosyjskiego w dniu 23 stycznia 1945 roku Elbląg był broniony do 10 lutego. W wyniku walk dokonano dużych zniszczeń miasta. Miejscowa i napływowa ludność podjęła próbę ucieczki z miasta przez Zalew Wiślany. Ocalał wyposażenie zakładów produkcyjnych wojska radzieckie wywieźli do Rosji.

   Zobacz również: Stare pocztówki